«قم عش ّ آل محمد» (امام صادق عليه السلام): قم آشيانه آل محمد است .
«قم » نامي است كه اكثر قريب به اتفاق مرم ايران ،تعداد كثيري از مردم جهان بالاخص مسلمين ، با آن آشنا هستند.چرا كه شهري تاريخي و سابقه دار در اسلام است و معنايي زيبا و پر محتوا دارد كه همان دعوت به قيام و حركت است و خداوند تبارك و تعالي بارها اوامر و دستورات مهم خود را با اين كلمه و مشتقات آن به مؤمنان و مخاطبان خود اعلام كرده است . «قم الليل الاّ قليلا» «قم فانذر» «قل انما اعظكم بواحدة ان تقومواللّه » و...
حضرت امام خميني (ره) نيز مهمترين موعظه خداوندي را از همين كلمه برداشت كرد و حتي مي توان مبناي قيام امام و انقلاب اسلامي ايران را در همين كلمه «قم » خلاصه نمود؛ چرا كه در اولين سند مبارزاتي كه از حضرت امام در دست است امام به آيه فوق الذكر استناد كرده اند و همچنين وقتي افرادي از ايشان تقاضاي موعظه يا نصيحتي مي كرده اند،امام به همين موعظه خداوندي اشاره مي نمودند.
آية ا... محمد مومن ـ يكي از اعضاي شوراي نگهبان ـ در خاطرات خود مي گويند:
«روزي در نجف خدمت امام نوشتم : خواهش مي كنم مرا نصيحت كنيد ولو اين كه يك نصيحمت عام و كلي باشد.ايشان در جواب مرقوم فرمودند: بهترين موعظه آن است كه خدا در قرآن فرموده است : قل انما اعظكم بواحدة ان تقوموا لله»
حضرت امام خود نيز در عمل به مفاد اين آيه شريفه پاي بند بودند و تمام زندگي و حيات با بركت خويش را صرف تحقّق آن نمودند و به حق مردم شهري كه در اين مسير بيش از ديگران همگام با امام بودند، مردم شهر قم بوده وهستند.
آري قم شهر خون و قيام ، شهر علم و ايمان ، و شهر جهاد و انقلاب است . بهتر است توصيف قم را از زبان امام راحل بشنويم .
امام مي فرمايد: «قم حرم اهل بيت است ، قم مركز علم است ، قم مركز تقواست ، قم مركز شهادت و شهامت است . ازقم علم به همه جهان صادر شده است و مي شود و از قم شهادت به همه جا صادر مي شود. قم شهري است كه در آن ايمان و علم و تقوا پرورش يافته . از آن وقتي كه قم بوده است ، قم از زمان ائمه اطهار مورد توجه اسلام بوده است و ازقم تقوا، شجاعت ، شهامت ، و همه فضايل به همه جا صادر مي شود و صادر خواهد شد. علمايي كه در قم ، من ادراك كرده ام كساني بودند كه در دنيا نمونه بودند؛ در علم و تقوا ، من اميدوارم که ادامه پيدا کند اين علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور امام زمان سلام ا... عليه . من هر جا باشم قمي هستم و به قم افتخار مي كنم .دل من پيش قم است و قمي، و دل من پيش همه اهل تقواست و همه كساني كه به اسلام خدمت مي كنند. من گرچه ازقم مع الاسف تا يك مقداري دور هستم لكن به حسب قلب نزديكم .
و در جاي ديگر مي فرمايد:
«نام بزرگ قم در بين ملت ايران به رشد سياسي و فعاليت و جان فشاني در تاريخ ثبت شد. نام بزرگ چهارمردان درفداكاري و جان نثاري در تاريخ عالم ثبت شد.
و در بياني ديگر در وصف قم چنين مي گويند:
«از قم علم منتشر مي شود. از قم قدرت منتشر مي شود. قم نمونه بود و من مفتخر بودم كه در قم هستم »
ما در اين نوشتار برآنيم كه با توجه به حضور و سكونت امام در قم كه نزديك به نيم قرن به طول انجاميد. به گشت وگذاري در اين شهر پرداخته و اماكني كه به نوعي منسوب به ايشان است را معرفي كنيم و اگر خاطره اي از ياران حضرت امام در خصوص حضور امام در اين اماكن هست ، بيان كنيم .
البته بايد توجه داشت به واسطه روحيه اجتماعي و مردم داري حضرت امام شايد كمتر نقطه اي از شهر قم را بتوان يافت كه ياد و خاطره اي از حضرت امام در آنجا نتوان يافت . ولي ملاك ما در اين نوشتار و معرفي اماكن بر اساس وقايع و اتفاقات حساس و مهمي است كه همزمان با حضور امام يا به واسطه حضور امام رخ داده است و يا امام از آن مكان خاطره يا سخني بيان كرده اند. البته بسياري از اين اماكن به سبب مرور زمان و تحولات زيادي كه در اين شهر رخ داده است يا به طور كلي از بين رفته و ديگر اثري از آنها نيست و يا تخريب و بازسازي شده و از ساختمان قبلي آن اثري نيست .
اين اماكن ، به طور كلي به پنج دسته تقسيم مي شوند:
الف : مساجد و اماكن مقدسه ؛
ب : مدارس علميه ؛
ج : منازل و باغات و روستاها؛
د: مراكزي كه به دستور امام تأسيس شده اند؛
ه: مقابر منسوبان به امام .
مهدي حاضري